Agresywne zachowania dzieci i młodzieży
W dzisiejszych czasach agresja jest zjawiskiem powszechnym. Dominuje przekonanie o ekspansywnej wręcz agresywnej: polityce, reklamie – walce o klienta, a nawet agresywnym oszczędzaniu, czy też agresywnym pozyskiwaniu klienta. Pokutuje przeświadczenie, iż o powodzeniu świadczy agresywne eliminowanie przeciwników, rywali w zasadzie w każdej dziedzinie i sferze życia społecznego, zawodowego. Sukces ma charakter raczej indywidualny, utraciliśmy zdolność współpracy i osiągania sukcesu grupowego a proces dezintegracji społecznej osłabił wszelkie mechanizmy bądź co bądź nieformalnej kontroli społecznej kiedyś skutecznej. Z kolei obecny system socjalizacji oparty na karze i nieadekwatnym nagradzaniu nie przynosi oczekiwanego rezultatu. Zrozumiały niepokój rodziców, nauczycieli eskalacją nie tylko narastających różnych form agresji, przemocy dzieci i młodzieży lecz również zachodzącą brutalizacją negatywnych zachowań co za tym idzie nierzadko spotykaną również oziębłością coraz to młodszych sprawców przemocy. W wypowiedziach młodocianych sprawców przemocy dominuje: brak poczucia winy, własnego sprawstwa, przerzucanie odpowiedzialności na innych, wzmożona tolerancja dla własnych zachowań agresywnych (antyspołecznych), nasilone (często nieuzasadnione) poczucie krzywdy, podejrzliwość oraz nieufność wobec bliskich. Irena Pospiszyl zwraca uwagę na zachodzące prawidłowości związane ze zjawiskiem agresji wśród młodzieży: unifikację grupową, unifikację płciową, miejsca zachodzenia zjawiska. Obecnie zjawisko agresji jest powszechne we wszystkich warstwach społecznych bez względu na status społeczny zawodowy, majątkowy rodzin. Natomiast wskaźnik przestępczości dziewcząt podwoił się , a nawet mówi się o brutalności tej płci. Od kilku lat zachodzi manifestacja agresji w miejscach dotychczas gdzie nie było przyzwolenia na ich prezentowanie, między innymi w szkołach, miejscach publicznych. Inspiracje do zachowań agresywnych czerpane są z ogólnie dostępnych źródeł: drastycznych scen filmowych, gier komputerowych. Akty dręczenia rówieśników przybierają różne formy od przemocy fizycznej, słownej poprzez upublicznianie nagrań kompromitujących, ośmieszających rówieśnika czy też nauczyciela.
Zaburzenia zachowania (jak można określić agresję) pojawiające się u dzieci nieuchronnie niosą za sobą problemy w ich społecznym funkcjonowaniu to znaczy w realizowaniu zadań, dostosowaniu do pełnienia pewnych określonych wiekiem ról społecznych w tym ucznia jak również nawiązywaniu relacji rówieśniczych - interpersonalnych. W miarę rozwoju potrzeb i sprawności dziecka zmieniają się i oczekiwania partnerów interakcji wobec zaburzonego dziecka. Na wcześniejszych etapach rozwoju dziecka problem zaburzenia zachowania jest w granicach indywidulanego problemu dziecka i jego najbliższego otoczenia lecz w miarę dorastania rośnie do rangi problemu społecznego. Wczesne diagnozowanie zaburzeń co za tym pociąga podjęcie właściwych, skutecznych oddziaływań terapeutycznych jest jedyna skuteczną drogą do przeciwdziałania pojawianiu się nieprawidłowych zachowań wynikających z patologii rozwoju osobowości dziecka. Zaburzenia zachowania mogą objawiać się w różnych formach np.: agresja wobec ludzi i zwierząt, niszczenie własności, oszustwo lub kradzież, poważne naruszenie zasad. Kryteria zaburzeń noszą w sobie objawy zachowań agresywnych natomiast klasyfikacja jest trzy stopniowa, wymienia się również dwa typy. Ponadto wyróżniono w klasyfikacji kategorię – „zespół negatywistycznego, wrogiego i buntowniczego zachowania”. Zespół ten objawia się różnymi zachowaniami w tym wymienia się: częste wpadanie w złość, częste kłótnie z dorosłymi, aktywny bunt, sprzeciw lub odmowa do stosowania się do życzeń – zasad osób dorosłych, umyślne dokuczanie innym, obwinianie innych za własne błędy, wzmożona drażliwość, częste przejawy złości, złośliwość i mściwość. Relacje dziecka przejawiającego ww. zachowania z otoczeniem są trudne ze względu na sposób jego odnoszenia się do świata zewnętrznego, który oczywiście nie akceptuje wyżej wymienionych zachowań zatem przybiera formę ataku, negacji, krytyki. Sytuację diagnostyczną komplikuje uwarunkowanie środowiskowe, oznacza to, że dziecko w domu jak i w szkole może przejawiać całkowicie odmienne zachowanie. Dziecko w szkole może zostać zdiagnozowane jako zaburzone podczas gdy w domu zachowuje się „normalnie” i odwrotnie. Różnice mogą wynikać z różnych przyczyn, między innymi z pełnionych ról społecznych, które wymagają zupełnie innych zachowań. Świadczy to o tym, że rodzice, opiekuni i wychowawcy powinni być bardzo czujni aby odpowiednio zastosować interwencję przede wszystkim w dobrze pojmowanym interesie samego dziecka. Jeżeli jeszcze mamy wątpliwość czym się przejawia agresja to wymieniem kilka zachowań agresywnych: werbalna – słowna, fizyczna, psychiczna, itp. objawiających się różnym nasileniem jak również długością trwania. To tylko zarys problemu. Przemoc definiuje się jako „silne oddziaływanie na osobę lub własność w celu zniszczenia, ukarania lub kontroli” zatem aspekt fizyczny ale i psychiczno-emocjonalny, często wywołujący ból cierpienie, destrukcję, utratę cenionych wartości. J. Mellibruda „Oblicza przemocy…” wyróżnia dwie formy przemocy: przemoc spontaniczną (gorącą) wynikająca z gniewu i furii oraz przemoc chłodną wyrafinowaną i podejmowaną z premedytacją.
Przemoc występująca w grupach rówieśniczych: prześladowanie inaczej tyranizowanie które przybiera formy: werbalną czyli grożenie, przedrzeźnianie, obraźliwe epitety, krzyk; fizyczną czyli bicie, deptanie, kopanie, przetrzymywanie; symboliczną czyli obraźliwe gesty, wyłączanie z grupy itp. Tyranizowanie polega na zamierzonym intencjonalnie działaniu skrzywdzenia drugiej osoby, a forma agresji nie jest wynikiem prowokacji, jest działaniem powtarzającym się w jakiejś przestrzeni czasu. Sprawca jest zawsze silniejszy od ofiary, tą siłę określa się: biorąc pod uwagę rozmiar ciała, liczbę atakujących osób, natężenie głosu. Zachowania agresywne mogą przybierać różne formy przemocy: fizycznej , psychicznej itp.. Intensywność zachowań zróżnicowana od przedrzeźniania do fizycznej agresji, często trudno odróżnić od przesadnej zabawy. Zachowania powtarzające się w miarę regularnie nie jako stałe. Przemoc określana terminem „mobbing” czyli osaczanie, wywieranie presji i nacisku, wykluczanie. Wyraz swoistej dyskryminacji i nie aprobaty, nieakceptacji danej osoby dziecka. W środowiskach rówieśniczych dochodzi do tego typu zachowań z powodów ambicjonalnych lub nie zdrowej rywalizacji albo prozaicznie z powodu nudy. Według specjalistów „uczestniczenie w prześladowaniu wywiera długotrwały negatywny wpływ zarówno na ofiarę jak i prześladowców”. Destruktywne konsekwencje występujące u ofiar to przede wszystkim obniżająca się samoocena, trudność w koncentracji, akty autoagresji, bezsenność, bóle głowy i brzucha, moczenie nocne. Z kolei uczestnictwo w dręczeniu słabszych skutkuje w przyszłości częstym angażowaniu się w działania aspołeczne, wchodzenie w konflikt z prawem w życiu dorosłym.
Okres adolescencji czyli okres dojrzewania pomiędzy 11 a 20 rokiem życia człowieka, podzielony na dwie wyraźnie zróżnicowane fazy. Faza I pomiędzy 11 a 16 rokiem życia charakteryzująca się: niezrównoważeniem emocjonalnym; zwiększoną pobudliwością; zmiennością motywacji; wzrostem krytycyzmu; chaosem przeżyć; wewnętrznym konfliktem pomiędzy potrzebą bycia osobą dorosłą i samodzielnym a swoistym lękiem przed odpowiedzialnością; poszukiwaniem własnej tożsamości poprzez eksperymentowaniem; poszukiwaniem i odrzucaniem celów; rozszerzanie sfery prywatnej; zmianą i dezaktualizacją autorytetów itp.. Faza II charakteryzująca się: poszukiwaniem zmian; porządkowaniem chaosu; stawianiem celów w życiu; świadomością i potrzebami intelektualnymi; poszukiwaniem tożsamości; z jednej strony brak wglądu i krytycznego spojrzenia na siebie a z drugiej strony uwrażliwieniem na niesprawiedliwość, nietolerancje i przemoc; chronieniem własnej niezależności; planowaniem dorosłego życia. Zatem jak sami widzimy okres adolescencji jest okresem rozwoju, ukształtowania i uzyskania dojrzałości przez młodego człowieka. Rola dorosłych, rodziców, opiekunów w procesie adolescencji głównie polega na emocjonalnym i psychicznym wsparciu udzielanym adekwatnie do sytuacji i potrzeb. E. Erikson tłumaczy, iż skuteczne rozwiązanie kryzysu dorastania umożliwia osiągnięcie stabilnego i satysfakcjonującego poczucia tożsamości jak również stawianych celów przez wczesną dorosłość. Zatem zaburzenia nie poddawane działaniom edukacyjno korekcyjnym w sprzyjającym okresie mogą przejawiać się dysfunkcyjnymi , nieprawidłowymi rozwiązaniami okresu kryzysu: dojrzałości i tożsamości. Brak pozytywnego modelowania i emocjonalnego wsparcia w rodzinach pogłębia kryzys i doprowadza do utrwalenia negatywnej tożsamości. W śród dodatkowych zagrożeń należy wymienić: używanie alkoholu i środków psychoaktywnych; przedwczesna inicjacja seksualna; wagarowanie, porzucanie szkoły; zaburzenia odżywiania, autoagresja; próby samobójcze i inne. Znany autor aforyzmów Robert Brault trafnie stwierdził, iż „Dziecko rzadko potrzebuje dobrego mówcy, częściej dobrego słuchacza”, bycie rodzicem nastolatka nie jest łatwe. „Jeżeli jednak rozumie się i pamięta, że okres dorastania jest tak samo trudny dla rodziców, jak i dla dziecka – to połowa sukcesu”. Często słyszymy: „jeżeli nie masz czasu dla własnego dziecka to wiedz diler go ma aż nadto”. Korzystajmy z udostępnionego w wersji elektronicznej na stronach internetu poradnika dla rodziców: Szukaj porozumienia ze swoim dzieckiem: „Bliżej siebie - dalej od narkotyków”. To od nas zależy jaką drogą podąży nasze dziecko! Nie bójmy się korzystać ze wsparcia psychologów, wsparcia i opinii poradni psychologiczno - pedagogicznej, jeżeli sobie nie radzimy. Bądźmy świadomymi rodzicami.